Hà thủ Ô trắng
Hà thủ Ô trắng
HÀ THỦ Ô TRẮNG
Họ: Thiên lý - Aclepiadaceae
1. Đặc điểm hình thái
Dây leo bằng thân quấn, dài vài mét. Có rễ củ hình trụ dài, vỏ màu nâu đen. Thân hình trụ, màu nâu nhạt hoặc nâu đỏ, rất nhiều lông, nhất là ngọn non. Lá mọc đối, hình trứng ngược, dài 8 – 14 cm, rộng 4 – 9 cm, gốc tròn hoặc tạo thành 2 thùy nhỏ, đầu tù hơi nhọn, mặt trên xanh có lông, mặt dưới phủ lông màu trắng nhạt; cuống lá rất ngắn, có lông.
Cụm hoa mọc thành xim hai ngả, ở kẽ lá, cuống màu hung đỏ phủ nhiều lông mềm. Hoa nhỏ màu vàng nâu; lá bắc nhiều có lông; 5 lá đài nhỏ, thuôn, có lông; 5 cánh hoa hình mác, dài gấp 3 lần lá đài, hợp thành hình chuông có lông ngắn; 5 nhị dính liền thành một khối, chỉ nhị dày, ngắn, đính vào gốc cánh hoa.
Quả là 2 đại, mọc tỏa ra 2 phía, mỗi đại dài 7 – 9 cm, đường kính 5 – 6 mm, thuôn nhọn, có nhiều lông, màu vàng nâu khi chín, hạt nhỏ, dẹt, có chùm lông trắng mịn.
Toàn cây có nhựa mủ trắng.
2. Đặc điểm sinh học
Cây ưa sáng, thường mọc lẫn trong các quần hệ thứ sinh, ở đồi cây bụi, rừng thưa nửa rụng lá, nương rẫy hay đồng cỏ. Độ cao phân bố từ vài chục mét tới 1.000 m so với mặt biển. Hà thủ ô trắng sống được trên nhiều loại đất, có khả năng chịu hạn tốt, do có rễ củ dài cắm sâu dưới đất. Nếu bị cắt hoặc đốt cháy toàn bộ phần trên mặt đất, phần còn lại dưới mặt đất vẫn có khả năng tái sinh. Hà thủ ô trắng ra hoa quả hằng năm. Mùa hoa:tháng 5 – 6, quả: tháng 6 – 10; hoa ra nhiều nhưng đậu quả ít. Hạt có túm lông, phát tán nhờ gió. Bởi vậy, vùng phân bố của hà thủ ô trắng ở Việt Nam khá rộng rãi.
3. Phân bố
Việt Nam:
Rải rác khắp các tỉnh vùng núi thấp và trung du, đặc biệt là các tỉnh Miền Trung và Tây Nguyên, Quảng BÌnh, Quảng Trị, Quảng Nam, Quảng Ngãi, BÌnh Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Gia Lai, Kon Tum, Đắk Lắk, Bình Phước, Lâm Đồng….
Thế giới:
Phía Nam Trung Quốc, Lào, Campuchia, Thái Lan, Malaysia, Ấn Độ…
4. Bộ phận dùng, công dụng
Bộ phận dùng:
Rễ củ phơi hay sấy khô hoặc đã được chế biến.
Lá dùng tươi, hay phơi khô.
Thành phần hóa học:
Phân tích trong rễ củ sơ bộ thấy có tinh bột, tanin và hợp chất có phản ứng alcaloid.
Công dụng:
Theo kinh nghiệm của nhân dân, rễ củ hà thủ ô trắng khô chưa chế biến được dùng làm thuốc thanh nhiệt, chữa sốt, sốt rét, tiêu độc trong trường hợp có mụn nhọt… Liều dùng 12 – 20 g dưới dạng thuốc sắc uống.
- Hà thủ ô trắng đã chế biến bằng nước đậu đen (như chế biến hà thủ ô đỏ) dùng làm thuốc bổ, đen râu tóc.
- Lá hà thủ ô trắng băm nhỏ phơi khô (thực tế là cả thân leo và lá) làm trà uống (cùng với nhiều loài cây khác) có tác dụng làm mát (về mùa hè), chống rôm sảy, mụn nhọt.
- Lá tươi nhai, nuốt nước bã đắp vào vết thương để giải độc do bị rắn cắn.
5. Kỹ thuật nhân giống, gieo trồng
Cây chưa được trồng ở Việt Nam. Có thể trồng được bằng hạt.
6. Khai thác, chế biến và bảo quản
Rễ củ khai thác vào mùa thu. Khi khai thác cần đào sâu để lấy được hết rễ củ. Cắt bỏ phần thân leo, rễ con, rửa sạch; sau đó cắt thành từng đoạn, bổ đôi, bỏ lõi, pbơi hay sấy khô.
Muốn có sản phẩm hà thủ ô chế, đem đun với đậu đen ban đêm, ban ngày phơi. Làm như vậy 5 – 7 lần hoặc 9 lần, sau đem phơi. Đóng gói cẩn thận vì dễ bị mốc.
7. Giá trị kinh tế, khoa học và bảo tồn
Hà thủ ô trắng là một loài cây thuốc nam được dùng phổ biến trong nhân dân. Giá bán tại thị trường Kon Tum từ 8.000 đến 10.000 đồng / kg rễ củ tươi.
Trữ lượng hà thủ ô trắng ở Việt Nam khá dồi dào, trước mắt chưa cần đặt vấn đề bảo tồn.
Tên khoa học Rauvolfia verticillata (Lour.) Baill., 1888
HọTrúc đào - Apocynaceae
Bộ -
Nhóm loài cây LSNGCây thuốc
Phân bốLạng Sơn, Nghệ An
Mô tảTên khoa học: Rauvolfia verticillata (Lour.) Baill., 1888 Tên đồng nghĩa: Rauvolfia chinensis (Hance) Hemsl., 1889 Tên khác: Ba gạc lá vòng, tích tiên (vùng Ba Vì - Hà Tây); sam tô, lạc toọc (Tày); cơn đồ (Mường), la phu mộc Họ: Trúc đào - Apocynacea
Tên khoa học Lilium brownii F. E. Brown var. viridulum Baker, 1885
HọLoa kèn - Liliaceae
Bộ -
Nhóm loài cây LSNGCây thuốc
Phân bốLào Cai (huyện Sa Pa, Bát Xát); Lai Châu (Phong Thổ, Than Uyên, Sìn Hồ); Hà Giang (Quản Bạ, Yên Minh, Đồng Văn, Mèo Vạc); Cao Bằng (Đèo Gió); Yên Bái, Kon Tum
Mô tảTên khoa học: Lilium brownii F. E. Brown var. viridulum Baker, 1885 Tên đồng nghĩa: Lilium brownii var. colchesteri Wils. ex Stapf., 1921 Tên khác: Tỏi rừng, tỏi trời; khẻo ma, sluôn phạ (Tày); kíp pá (Thái); cà ngái dòi (Dao); Brown's lily (Anh) Họ:
Tên khoa học Stemona tuberosa Lour., 1790
HọBách bộ - Stemonaceae
Bộ -
Nhóm loài cây LSNGCây thuốc
Phân bốTuyên Quang, Yên Bái, Hòa Bình, Thái Nguyên, Thanh Hóa, Nghệ An, Quảng Bình, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Phú Yên, Khánh Hòa, Kon Tum, Gia Lai, Lâm Đồng
Mô tảTên khoa học: Stemona tuberosa Lour., 1790 Tên khác: Củ ba mươi, dây đẹt ác; slam slip lạc, mằn sòi (Tày); bẳn sam sip (Thái); pê chầu chàng (H'Mông); mùa sấy dòi (Dao); hơ ling (Ba Na) Họ: Bách bộ - Stemonaceae 1. Đặc điểm hình thái Dây leo bằng thâ
Tên khoa học Cibotium barometz (L.) J. Smith, 1842
HọCẩu tích - Dicksoniaceae
Bộ -
Nhóm loài cây LSNGCây thuốc
Phân bốKon Tum (huyện Đắk Glei, Đắk Tô, Kon Plông), Gia Lai (K’ Bang), Đắk Lắk (Krông Bông), Lâm Đồng (Lạc Dương, Lâm Hà, Bảo Hà), Lai Châu (Phong Thổ, Than Uyên, Sìn Hồ), Điện Biên (Tuần Giáo, Tủa Chùa), Sơn La (Mường La, Sông Mã,
Mô tảTên khoa học: Cibotium barometz (L.) J. Smith, 1842 Tên đồng nghĩa: Podipodium barometz L., 1753 Tên khác : Cây lông culi, cây lông khỉ, cù liền, cù lần, kim mao; cút báng (Tày); co cút pá (Thái); nhài cù viằng (Dao); đạng pàm (K'Ho); Golden moss (An
